Οξύνεται ο ανταγωνισμός, παρά τις μπίζνες
Σε ένα φόντο ευρύτερων μονοπωλιακών και γεωπολιτικών ανταγωνισμών
Το γεγονός της όξυνσης του ανταγωνισμού ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, η εκδήλωση της επιθετικότητας της τουρκικής αστικής τάξης και η αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας δεν μπορούν να κρύψουν το πλέγμα των οικονομικών σχέσεων ανάμεσα σε τουρκικούς και ελληνικούς επιχειρηματικούς ομίλους, αντίθετα φανερώνουν ότι οι οικονομικές σχέσεις συνυπάρχουν με τους ανταγωνισμούς. Πρόκειται δηλαδή για λυκοφιλίες.
Ισχυρά τμήματα του ελληνικού αλλά και του τουρκικού κεφαλαίου ιεραρχούν τις μπίζνες στις δύο χώρες, εξαιτίας και της γεωγραφικής θέσης τους, η οποία θα μπορούσε να επηρεάσει θετικά και συνολικότερα «ανοίγματα» σε παλιές και νέες, αναπτυγμένες αλλά και αναπτυσσόμενες αγορές Δύσης και Ανατολής.
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών, το 2017 ο όγκος του διμερούς εμπορίου έφτασε τα 3,385 δισ. ευρώ, από 2,747 δισ. το 2016 (αύξηση 23,2%). Το 2015 ήταν 3,057 δισ., ενώ το 2014 ήταν 4,472 δισ.
Οσον αφορά τις ελληνικές εξαγωγές προς την Τουρκία, το 2017 έφτασαν τα 1,951 δισ. ευρώ. Σε σχέση με το 2016, οι ελληνικές εξαγωγές εμφανίζουν μια αύξηση κατά 44,5%, η οποία για να ερμηνευτεί χρειάζεται αναλυτικότερα στοιχεία και να ληφθούν υπόψη διάφορα δεδομένα. Πρώτος στη γενική κατάταξη επί των συνολικών εξαγωγών είναι ο τομέας των ορυκτών καυσίμων κ.λπ., με 1,073 δισ. ευρώ, δηλαδή πάνω από το 50% των ελληνικών εξαγωγών προέρχεται από αυτόν τον κλάδο.
Οσον αφορά τις τουρκικές εξαγωγές στην Ελλάδα, το 2017 έφτασαν τα 1,433 δισ. ευρώ. Πρώτος στις συνολικές εξαγωγές είναι και πάλι ο κλάδος των ορυκτών καυσίμων, αλλά με 173.155.909 ευρώ (δηλαδή αντιστοιχεί σε ένα 12%).
Σύμφωνα με το υπουργείο, το εμπορικό ισοζύγιο στο σύνολο των προϊόντων χωρίς την ενότητα των καυσίμων είναι ελλειμματικό για τα ελληνικά προϊόντα. Μετά τα καύσιμα, στις ελληνικές εξαγωγές κυρίαρχο είναι το βαμβάκι (πρώτη ύλη για την τουρκική κλωστοϋφαντουργία), ενώ σημαντικές είναι οι ελληνικές εξαγωγές σε βιομηχανικά προϊόντα, πλαστικά, μηχανολογικό και ηλεκτρολογικό εξοπλισμό, αλουμίνιο και χαλκοσωλήνες.
Από την άλλη μεριά, τα βασικότερα προϊόντα που η Τουρκία εξάγει στην Ελλάδα είναι προϊόντα χάλυβα, πλαστικά, οχήματα, ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός αλλά και έτοιμα ενδύματα, έπιπλα. Μεγάλη είναι η αύξηση των εξαγωγών (για το διάστημα 2016 - 2017) σε αυτοκίνητα, προϊόντα χυτοσίδηρου και οργανικών χημικών, ενώ «εντυπωσιακή» χαρακτηρίζεται η αύξηση των εισαγωγών ψαριών από την Τουρκία (σχεδόν διπλασιάστηκαν).
Σημειώνουμε ότι στην επίσκεψη που έκανε ο Ρ. Τ. Ερντογάν στην Αθήνα τον περασμένο Δεκέμβρη, είχε εκφράσει δυσαρέσκεια για την υποχώρηση των διμερών εμπορικών συναλλαγών, επισημαίνοντας ότι «πρέπει να θέσουμε ανώτερους στόχους για να αυξηθεί».
Διμερείς επενδύσεις
Οπως τόνισε κατά την επίσκεψη και ο Ελληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας, για την ανάπτυξη των διμερών οικονομικών σχέσεων ιεραρχούνται οι τομείς των Μεταφορών και του Τουρισμού. Καθόλου τυχαία, ακόμα μια φορά ξεχώρισε η «σημασία ολοκλήρωσης ορισμένων σημαντικών έργων», όπως είναι η ακτοπλοϊκή σύνδεση Σμύρνης - Θεσσαλονίκης, η δεύτερη διασυνοριακή οδική γέφυρα στην περιοχή της συνοριακής διόδου Κήπων - Υψαλα, η επαναλειτουργία της σιδηροδρομικής διασύνδεσης Θεσσαλονίκης - Κωνσταντινούπολης. Συμφωνήθηκε η επανενεργοποίηση της Μεικτής Οικονομικής Επιτροπής και ανακοινώθηκε ότι θα προετοιμαστεί νέα συνεδρίαση του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας (HLCC), που δεν έχει συγκληθεί από το Μάρτη του 2016.
Επιπλέον, οι δύο πλευρές ξεχώρισαν και τον τομέα της Ενέργειας, που άλλωστε κυριαρχεί σε πλήθος γενικότερων επενδυτικών αλλά και γεωπολιτικών διεργασιών σε ολόκληρη τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Βεβαίως, περισσότερα στοιχεία για πιθανά κοινά σχέδια δεν είχαν δοθεί, τουλάχιστον δημόσια.
Βεβαίως, το αν υλοποιηθούν οι στόχοι που ανακοινώθηκαν τότε θα εξαρτηθεί από διάφορους παράγοντες, ανάλογα με το τι θα αξιολογεί κάθε πλευρά ως σημαντικό για την προάσπιση των στρατηγικών της συμφερόντων.
Ποιοι κλάδοι ιεραρχούνται
Οσον αφορά τις ελληνικές άμεσες επενδύσεις στην Τουρκία, το υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίαςαναφέρει στα πιο πρόσφατα στοιχεία που δίνει ότι πλέον φτάνουν γύρω στα 6,8 δισ. δολάρια. Οι Ελληνες επενδυτές ιεραρχούν τους τομείς των Νέων Τεχνολογιών, των Γεωργικών Εφαρμογών, της Συσκευασίας, των Πλαστικών, του Φαρμάκου - Καλλυντικού, της Αλιείας, του Τουρισμού αλλά και των Κατασκευών.
Από την άλλη μεριά, οι τουρκικές άμεσες ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα φτάνουν τα 500 εκατομμύρια δολάρια, με προτεραιότητα τον τομέα του Τουρισμού (μαρίνες, λιμάνια και γενικότερα).
Μπορούμε να αναφέρουμε ότι παλιότερα δημοσιεύματα (π.χ. της «Χουριέτ») εμφανίζουν την τουρκική αγορά να έχει παίξει σημαντικό ρόλο για την εκροή ελληνικών κεφαλαίων προς το εξωτερικό. Η εφημερίδα ανέφερε ότι το 2012 το 56% των ελληνικών επενδύσεων αφορούσαν την Τουρκία, ενώ το ίδιο ποσοστό το 2008 ήταν μόλις 1%.
Στους ελληνικούς ομίλους που αξιολογούν σημαντικά τις «προοπτικές» που τους ανοίγει η Τουρκία ξεχωρίζουν μεγάλα ονόματα. Μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του Ιούλη του 2016, τα ΜΜΕ στη χώρα μας περιέγραφαν την ανησυχία που είχε δημιουργηθεί σε εταιρείες όπως η ΔΕΗ, η «ΙΝΤΡΑΚΟΜ», o «Σαράντης» (Φάρμακο - Καλλυντικό), η «Karelia» (καπνός), ο «ΤΙΤΑΝ», ο «Fourlis» (έπιπλο, αθλητικά είδη κ.ά.).
Στα παραπάνω ξεχωρίζουν τα σχέδια της ΔΕΗ. Ο διευθύνων σύμβουλος Μανώλης Παναγιωτάκης, μιλώντας στη «Σαμπάχ» τον περασμένο Φλεβάρη, τόνιζε ότι η εταιρεία επιδιώκει να επεκτείνει τις επενδύσεις της στην Τουρκία, στο πλαίσιο συνολικότερης προσπάθειας να ενισχύσει τη θέση της στην περιφέρεια (Βαλκάνια κ.α.). «Νιώθουμε ότι είναι η σωστή στιγμή να αναπτύξουμε μια ζωτική παρουσία στην Τουρκία», υποστήριξε μεταξύ άλλων, συμπληρώνοντας ότι ο όμιλος συνεργάζεται ήδη με εταιρεία παροχής επιχειρηματικών συμβουλών για να χαράξει στρατηγική ειδικά για την ενεργειακή αγορά της Τουρκίας.
Η ΔΕΗ εστιάζει και στις ανερχόμενες Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), αφού σύμφωνα με τον διευθύνοντα σύμβουλό της «εξετάζουμε την πιθανότητα συνεργασίας και επέκτασης των επενδύσεων στον αιολικό τομέα, σε μερικά μικρά σχέδια στην υδροηλεκτρική ενέργεια αλλά και στη συμμετοχή σε επενδύσεις στη γεωθερμική ενέργεια, στην Καππαδοκία». Αλλωστε, από το 2014 υπάρχει στην Τουρκία θυγατρική της ΔΕΗ, η «PPC Elektrik», στελέχη της οποίας είχαν πρόσφατα επαφές και με τουρκικούς κατασκευαστικούς ομίλους, με θέμα την πιθανή ανάπτυξη αιολικών και φωτοβολταϊκών πάρκων, υδροηλεκτρικών σταθμών και γεωθερμικών μονάδων.
Μπορούμε ακόμα να καταγράψουμε φιλοδοξίες όπως αυτές των «Πλαστικών Κρήτης». Το 1997 ξεκίνησε να λειτουργεί στην Κωνσταντινούπολη το πρώτο εργοστάσιο της θυγατρικής τους, της «SENKROMA», ενώ το 2011 η εταιρεία άνοιξε και δεύτερη μονάδα στο Γκαζιαντέπ, στην ανατολική Τουρκία, με μεγάλες επιδόσεις στην παραγωγή χρωστικών για την κλωστοϋφαντουργία.
Ενέργεια και Τουρισμός
Εχει σημασία να σημειωθεί ότι στο παρελθόν έχει καταγραφεί και το ενδιαφέρον τμημάτων του ελληνικού εφοπλιστικού κεφαλαίου για σημαντικές επενδύσεις στην Τουρκία. Αυτές είχαν αναδειχθεί μεταξύ άλλων και μετά τη 2η σύγκληση του HLCC, το Μάρτη του 2013. Τότε, ΜΜΕ μετέδιδαν ότι επιχειρηματικοί όμιλοι σε Τουρκία και Ελλάδα προανήγγειλαν την κατασκευή χώρων αποθήκευσης LNG (υγροποιημένου φυσικού αερίου) που θα διοχετεύεται από τη Μέση Ανατολή προς την ευρωπαϊκή αγορά.
Από την άλλη μεριά, το ενδιαφέρον των τουρκικών κεφαλαίων στην Ελλάδα φαίνεται να προσελκύει καταρχάς ο Τουρισμός. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του ομίλου «Dogus», που πλέον είναι σημαντικός μέτοχος τόσο στον «Αστέρα» Βουλιαγμένης όσο και στο «Χίλτον». Οι συνολικές επενδύσεις μόνο του συγκεκριμένου ομίλου εκτιμάται ότι μπορεί να φτάσουν τα 400 εκατομμύρια ευρώ. Μεταξύ άλλων, συμμετέχει ως ιδιοκτήτης στην εταιρεία που διαχειρίζεται τη μαρίνα του Φλοίσβου, τη «Μαρίνα Ζέας», αλλά και μαρίνες σε Κέρκυρα και Λευκάδα. Πρόκειται για έναν από τους ισχυρότερους τουρκικούς ομίλους, που πλέον έχει διεθνή παρουσία και σε Κατασκευές, ΜΜΕ, Τρόφιμα - Ποτά, Real Estate, Νέες Τεχνολογίες, και δραστηριοποιείται σε δεκάδες χώρες με εκατοντάδες θυγατρικές. Ο ιδιοκτήτης του ομίλου, Φερίτ Σαχένκ, το 2008 κατετάγη στη λίστα των πλουσιότερων ανθρώπων του κόσμου από το περιοδικό «Forbes».
Αλλες τουρκικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας είναι ο όμιλος «Koc», που επίσης συμμετέχει στη διαχείριση μαρίνων, όπως αυτής στη Μυτιλήνη.
Ακόμα, τις δραστηριότητές της επεκτείνει η τουρκική τράπεζα «Ziraat», με καταστήματα σε Ξάνθη, Κομοτηνή, Ρόδο και Αθήνα. Ο όμιλος «Pak Holdings», που πριν από μερικά χρόνια αγόρασε τη Μακεδονική Εταιρεία Χάρτου ΑΕ (παράγει χαρτόνια συσκευασίας για τρόφιμα, πίτσες, γλυκά, γιαούρτια κ.ά.). Τέλος, το 2017 εμφανίζονται πολύ αυξημένες οι επενδύσεις τουρκικών κεφαλαίων στην ελληνική αγορά ακινήτων μεγάλης αξίας.
Σύνθετο σκηνικό
Η υπεράσπιση των μονοπωλιακών συμφερόντων της μίας ή της άλλης πλευράς δεν είναι φυσικά μόνο ζήτημα υλοποίησης επιχειρηματικών σχεδιασμών. Ούτε και αφορά μόνο τους ρυθμούς με τους οποίους αξιοποιούνται οι μακέτες για το χτίσιμο ή την εξαγορά εργοστασίων στη μία ή στην άλλη χώρα.
Οι επιλογές και οι προτεραιότητες του κεφαλαίου σε κάθε περίπτωση αφορούν την προώθηση και συνολικότερων επιδιώξεων, ανάλογα και με τις συμμαχίες που κάθε πλευρά προκρίνει ή απλά διατηρεί.
Παρ' όλα αυτά, η ύπαρξη οικονομικών σχέσεων ανάμεσα σε ελληνικά και τουρκικά μονοπώλια δείχνει την αντιφατική σχέση ανάμεσα στις δύο αστικές τάξεις και από αυτήν την πλευρά. Αντιφατική σχέση η οποία αποτελεί και τη βάση ώστε, μαζί με την όξυνση του ανταγωνισμού, να υπάρχουν και οι τάσεις συμβιβασμού και συμφωνίας.
Την περίοδο που διανύουμε, βέβαια, φαίνεται ότι οι αντιθέσεις οξύνονται, γίνονται πιο περίπλοκες, στο φόντο και των ευρύτερων ανταγωνισμών στην περιοχή. Φανερώνεται δηλαδή ότι η ανάπτυξη οικονομικών σχέσεων και μάλιστα αρκετά ανεπτυγμένων στο πλαίσιο καπιταλιστικών οικονομιών, η συμμετοχή στην ίδια ιμπεριαλιστική συμμαχία (ΝΑΤΟ), η υποστήριξη της πορείας της Τουρκίας προς την ΕΕ, δεν αποτελούν, ούτε μπορούν να αποτελέσουν παράγοντες ειρήνης και ασφάλειας για τους λαούς των δύο χωρών.
Ανταγωνισμοί και συμβιβασμοί εναλλάσσονται και συνυπάρχουν, με μοναδικό κριτήριο τα κέρδη. Γι' αυτό και η ιμπεριαλιστική «ειρήνη», με το πιστόλι στον κρόταφο, εναλλάσσεται με την επίλυση των διαφορών με τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο.